بررسي رعايت استانداردهاي ساختاري و فرآيندي در بخش اورژانس بيمارستان منتخب دانشگاه علوم پزشكي اصفهان
چكيده
مقدمه: پرستاران شاغل بخش اورژانس اولين گروهي هستند كه اقدامات نجات بخش را جهت حفظ حيات بيماران بدحال آغاز مي‌كنند و از طرفي استانداردها بيانگر سطح مطلوب كار هستند وعدم رعايت استانداردهاي ساختاري و فرآيندي مي‌تواند تأثير سوئي بر عملكرد پرسنل در ارائه خدمات پرستاري داشته باشد، بدين منظور اين مطالعه با هدف تعيين ميانگين رعايت استانداردهاي ساختاري (محيط فيزيكي، تجهيزات و نيروي انساني) و فرآيندي (نحوه مراقبت از بيماران) در اورژانس بيمارستان منتخب دانشگاه علوم پزشكي اصفهان صورت گرفت.
روش‌ها: اين پژوهش از نوع توصيفي مقطعی بوده كه در يكي از بيمارستان‌هاي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان صورت گرفته است. جهت دستيابي به اهداف، ابتدا چك ليست مشاهده‌اي محيط فيزيكي، تجهيزات، نيروي انساني و ابزار كنترل- حسابرسي مراقبت‌هاي پرستاري در بخش اورژانس، تهيه و اطلاعات لازم از طريق اين ابزارها از اورژانس و پرسنل شاغل در آن، با مراجعه پژوهشگران به روش مستقيم و غير محسوس جمع آوري گرديد. سپس اطلاعات جمع آوري شده پس از طبقه‌بندي با استفاده از آمار توصيفي(ميانگين‌ها) مورد بررسي قرار گرفت.
نتايج: نتايج حاصل از اين پژوهش حاكي از آن است كه اين بخش از نظر محيط فيزيكي 8/83 درصد، از نظر تجهيزات و امكانات 75 درصد، از نظر نيروي انساني 5/64 درصد وضعيت مطلوب را دارا مي‌باشد. همچنين 46 درصد از پرسنل اين بخش از كارايي عالي و 9/32 درصد داراي كارايي ضعيف تا متوسط برخوردار بودند.
بحث: براساس اين نتايج بهتر است بيشترين برنامه‌ريزي را در زمينه تأمين نيروي انساني، مديريت مؤثر در بكارگيري ابزارهاي كنترل-حسابرسي و سپس تجهيزات كافي و مناسب معطوف داشته و در عين حال راه‌هاي افزايش انگيزش و رضايت شغلي پرسنلي را كه به نگرش وسيع و همه جانبه نياز دارد، مورد بررسي قرارداد و آن را جامه عمل بپوشانيم.
واژه‌هاي كليدي: استانداردهاي فرآيندي، استانداردهاي ساختاري، بخش اورژانس.
مقدمه:
بخـش اورژانـس از ابعـاد مختلـف درمانـي، اقتصادي، عاطفـي، بهداشتي، اجتماعي و حقوقي داراي اهميت ويژه است. بدين جهت توجه به آن در جهت بهبود وضعيت موجود در اين‌گونه مراكز حائز اهميت است (1). كلمه اورژانس به
معنـاي احساس خطر يا برخـورد با يـك تجربه بحراني است و بخش‌هاي اورژانس همواره شاهد بروز شرايط اضطراري فراوان مي‌باشند و پرستاران
شاغل در اين‌گونه بخش‌ها، اولين گروهي هستند كه اقـدامات نجات‌بخش را جهت حفظ حيـات
آدرس مـكاتبه: حبيب اله حسيني، عضو هيأت علمي (مربي) گـروه بهداشت، دانشكده پرستاري و مامايي، دانشگاه علوم پزشكي اصفهان، خيابان هزار جريب، اصفهان.
E-mail: h_hoseini@nm.mui.ac.ir
خسرو تـوكل عضو هيـأت علمي (مربي) گـروه بهداشت دانشكـده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان
احمـد مشهـدي‌زاده كارشناس آمـوزش پرستاري گـروه اتاق عمـل دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان
بيماران بدحال آغاز مي‌كنند (2و3). لذا پرستاران امروز نه تنها نياز به دانش و مهارت دارند، بلكه بايد قادر به تفكر در مواقع بحراني نيز باشند (4).
جـامعه به ارائه خدمـات مطلوب بخش‌هـاي اورژانس، مراقبت بيماران در اين واحدها و بهبود مراقبت در آنها نيازمند است. ماهيت و موجوديت مراقبت‌هاي اورژانس، مراقبت‌هـاي پرستاري آن است و اورژانس يك واحد مراقبت بحراني است. لذا وجود رهبري و مديريت علمي از ملزومات و بلكه نيازهاي حياتي در بخش اورژانس محسوب مـي‌گردد و رهبري صحيح مي‌تواند دستيابـي بـه اهـداف اين گونـه واحدهاي درمانـي را هر چه بيشتـر ميسر سازد (2،5). از طرفـي استانداردهـا بيانگر سطح مطلوب كار هستند و خدمات پرستاري همواره به عنوان يك ملاك و معيار براي تشكيل ساختار، انجام فعاليت‌ها و دستيابي به هدف بايد مد‌نظر قرار گيرند. متأسفانه ارائه خدمات به دور از استانداردها، تأثير مستقيم بر بهداشت و سلامت جامعه خواهد داشت. در اين رابطه نتايج تحقيق ناجي و همكاران حاكي از آن است كه، كار زياد و فـرصت كم براي انجام مراقبت‌ها، كمبود كادر پرستاري، كمبود تجهيزات لازم و مرغوب نبودن امكانات موجود در بخش، مانع ارائه خدمات به صورت استاندارد بوده است (6و7). در تحقـيق ديگري كه توسط رحيمي و همكاران 1380 انجام شده است، در آن ضمن مقايسه با استانداردهاي مديريتـي، نيـروي انسانـي، فضـا، تسهيـلات و تجهيزات، فعاليت‌هاي آموزشي و دستورالعمل‌ها، بـه ارزيابـي بخش‌هـاي مربوطـه بـا استفـاده از پرسشنامه پرداخته است. براساس نتايج اين تحقيق وضعيـت نامناسب در50 درصد از جامعه مـورد بررسـي در زمينـه فضـا تسهيـلات و تجهيـزات مشاهده شده است. همچنين عملكرد متوسط در 100 درصد جامعه گزارش شده است (1).
تحقيق ديگري توسط جعفريان جهت بررسي ميزان كاربرد استانداردهاي ساختاري و فرآيندي در تعويض پانسمان در بخش‌هاي جراحي بيمارستان- هاي شهر همدان انجام شده كه نتـايج حاكي از آن است كه اكثريت افراد استانداردهـاي لازم را جهت تعويض پانسمان هم در قسمت ساختاري و هم در قسمت فرآيندي رعايت نمي‌كرده‌اند (8). همـچنين در تحقيـق عبديزدان عواملي از جمله، نامشخص بودن شرح وظايـف پرسنل اورژانس، نـاكافي بودن اطلاعات، ناكافـي بـودن و توزيـع نامنـاسب پرسنل، بيشتـرين مانع ارائـه خدمـات پرستاري در بخش اورژانس عنوان شده است (2). با توجه به اين كه در تحقيقات انجام شده صرفاً ارزيابي ساختارها و استانداردها به صورت نظر- خواهي و يا با استفاده از ابزارهـاي درجه‌بنـدي بيمارستان‌ها، صورت گرفته است و در اين ابزارها، نحوه ارائه مراقبت‌هاي پرستاري لحاظ نشده است، بر همين اساس و به منظور پي بردن به نحوه ارائه خدمات در بخش‌هـاي اورژانس برآن شديم تـا تحقيقـي با هدف تعيين ميـانگين امتياز رعـايت استانداردها، در ارتباط با محيط فيزيكي، تجهيزات، نيروي انساني و مراقبت از بيماران، و مقايسه آن با وضعيت استاندارد، در بخش اورژانس يكي از
بيمارستان‌هـاي منتخب دانشگاه علـوم پزشكـي
اصفهان انجام دهيم.
مواد وروش‌ها:
اين مطالعه يك مطالعه توصيفـي است كه به صورت مقطعـي انجام شده است و به توصـيف شرايـط موجود و نحوه انجام مراقبت و رعـايت استانداردها در بخش اورژانس بيمارستان منتخب دانشگاه علوم پزشكي اصفهان پرداخته است.
جامعه مورد مطالـعه شامل پرسنل شاغـل در بخش اورژانس و محيط فيزيكي و تجهيزات بخش اورژانس مي‌باشد. نمونه‌هاي پژوهش شامل كليه پرسنـل (89 نفـر) شاغـل در بخـش اورژانـس بيمارستان منتخب بود كه در زمان اجراي پژوهش در آن بـخش مشغ-ول بـه كـار بودنـد و روش نمونه‌‌گـيري نيز به صورت آسان بود. روش كار بدين‌صورت بود كه ابتدا چك ليست مشاهده‌اي محيط فيزيكي، تجهيزات و نيروي انساني بخش اورژانس و ابزار كنترل-حسابرسي مراقبت‌هـاي پرستاري در بخـش اورژانس تهيه گرديد. جهت محاسبه نيروي انساني استاندارد بخش اورژانس، از منابع مديريتي و نظام طبقه‌بندي بيماران (3،9) استفاده شد و نيروي انساني لازم براي اين بخش مشخـص گرديد. سپس ابزار كنترل-حسابرسـي مراقبت‌هاي پرستاري در بخش اورژانس با استفاده از منابع موجود در زمينه استانداردهاي پرستاري (7،9) تهيه گرديد، كه اين ابزار شامل 19 سئوال در مورد سطح مراقبت‌هاي پرستاري، مهارت‌ها، ارتبـاط بيمـار و خانواده است، تهيه شد. اعتمـاد علمـي ابزارها با استفاده از آزمون مجدد تعييـن گرديد، و براي تعيين روايي، از روايي صوري و محتوا با نظر كارشناسان امر استفاده شد. با مراجعه پژوهشگـر به اورژانس، اطلاعـات لازم به روش مستقيـم و غيرمستـقيم از طريـق اين ابزارهـا از اورژانـس و پرسنل (پرستاران و بهيـاران) شاغل در آن جمـع آوري گرديد. اطلاعـات مربوط بـه محيـط فيزيكـي، تجهيـزات و نيروي انسانـي با مشاهده مستقيم پژوهشگر و توسط چك لـيست صورت گرفت و نحوه مراقبت از بيماران نيز بـا حضـور پژوهشگـر و همكـاران در شيفت‌هـاي مختلف بخش اورژانس و مشاهده غير محسوس نحوه ارائـه مراقبت‌ها توسط پرسنل و با استفاده از ابزار كـنترل- حسابرسي انجام گرفت. پس از جمع آوري داده‌ها، تجزيه و تحليل اطلاعات با استفاده از آمار توصيفي (ميانگين امتيازات) انجام گرفت.
نتايج:
نتايج به دست آمده از اين پژوهش حاكي از آن است كه از نظر توزيع نمونه‌هاي مورد پژوهش برحسب سمت 4/76 درصد آنان پرستار و 6/23 درصـد بهيار بوده‌انـد. همچنـين بيشترين تعـداد پرسنل شاغل در بخش اورژانس محيط پژوهش (26/58 درصـد) داراي سنـوات بالاي 16 سـال بوده و كمترين درصد (52/23 درصد) سابقه كار كمتر از يكسال داشته‌اند. امتيازات به دست آمده از اين پژوهش نشان مي‌دهد كه اين بخش از نظر محيط فيزيكي 8/83 درصد، از نظـر تجهيزات و امـكانات 75 درصـد و از نظـر مجمـوع محيـط
فيزيكـي، تجهيـزات و امـكانات 8/78 درصد از وضعيت مطلوب برخوردار بـوده است (جدول
شماره 1).
همچنين نتايـج نشان مـي‌دهد اين بخـش از نظر نيـروي انسانـي 5/64 درصـد از وضـعيت مطلوب را برخوردار بوده است. نتايـج حاصـله از ابزار كنترل- حسابرسي مراقبت‌هاي پرستاري حاكـي از آن اسـت كه 86/17 درصد از پرسنـل شاغـل در اين بخش از كارآيـي ضعيف، 04/15 درصد از كارآيـي متوسط، 96/20 درصد از كار- آيي خـوب و 06/46 درصـد از كارآيي عالـي برخوردارند. (جدول شماره 2).
به عبارت ديگر بيشترين درصد پرسنل شاغل در محيط پژوهش از نظر نحوه ارائه خدمـات و مراقبت‌هاي پرستاري و كارآيي در وضعيت عالي قرار داشته‌انـد. همچنين نتايج نشان مـي‌دهد كه بيشتـرين امتيـاز به دسـت آمده از ابزار كنتـرل- حسابرسي (06/46 درصد) مربوط به نحوه ارائه خدمـات به صورت‌عالـي بوده و كمترين امتيـاز (04/15 درصد) در رابطه با نحوه ارائه مراقبت‌ها به صورت متوسط بوده است.
جدول شماره1: مقايسه محيط فيزيكي، تجهيزات و نيروي انساني بخش اورژانس محيط پژوهش با استاندارد.
محيط فيزيكي، تجهيزات و نيروي انساني امتياز درصد
محيط فيزيكي و تجهيزات اورژانس( محيط پژوهش) 56 8/78%
استاندارد 71 100%
نيروي انساني( محيط پژوهش) 5/104 5/64%
استاندارد 162 100%
جدول شماره2: رده‌بندي پرسنل اورژانس محيط پژوهش از نظر امتياز به دست آورده از چك ليست مشاهده‌اي كنترل- حسابرسي.
امتياز تعداد درصد
ضعيف (25%-0) 16 86/17%
متوسط (50%-26) 13 04/15%
خوب (75%-51) 19 96/20%
عالي (100%-76) 41 06/46%
جمع 89 100%
بحث:
يافته‌هاي حاصل از اين پژوهش نشان داد كه اكثريت نمونه‌هاي مورد پژوهش به لحاظ تجربه كاري جهـت ارائه خدمات در بخـش اورژانس مناسب بوده‌اند. همچنين محيط پژوهش از نظر نيروي انسانـي 5/64 درصد وضعيت مطلوب را دارا بـوده است. در تحقيـق مشابهـي كه توسـط پژوهشگـر در يكـي از بيمارستان‌هـاي منتخب دانشگاه علـوم پزشكي تهران نيز صورت گرفته است، نتايج نسبتاً نزديكي به دست آمـده است. به طـوري كه اورژانس بيمارستـان مذكور نيز از نظر نيروي انساني 77 درصد از وضعيت مطلوب را برخوردار بـوده است (9). همچنين يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه اورژانس محيط پژوهش از نظـر مجمـوع محيط فيزيكي و تجهـيزات 8/78 درصد از امتيـاز وضعـيت مطلـوب را دارا بـوده است. در تحقيقي كه توسط ناجـي و همكارانش صـورت گـرفته اسـت، كمبـود تجهيـزات لازم (5/72 درصد) و مرغوب نبودن امكانات موجود در بخش (با 2/65 درصد) از عللي بوده كه در حد زيـادي اجـراي استانداردهـا را مخـدوش نموده است (7). به نظر مي‌رسد بالا بودن امتياز محيط فيزيكي و تجهيزات در پژوهش حاضر، مربـوط به جديد بودن بيمارستان باشد. از نظر امتيـازات به دست آمده از ابزار كنترل- حسابرسـي، نتايج حاكي از آن بود كه در مجموع 02/67 درصد از پرسنل شاغـل در اين بخش داراي كارآيي عالي تا خوب بوده‌اند. اين ميزان با تحقـيق مشـابه در بيمارستان منتخب دانشگاه علـوم پزشكي تهران تفاوت زيادي داشت به طوري كه 2/95 درصد پرسنل شاغل در آن پژوهش از كارآيي متوسطي برخوردار بوده‌اند. اين يافته‌ها مي‌تواند بيانگر آن باشد كه محيط پژوهش فعلي به دليل بكارگيري پرسنل با تجربه و داراي تحصيلات بالاتر به لحاظ مهارت و دانش در انجام مراقبت‌ها و تكنيك‌هاي پرستاري، موفق‌تر بوده است. به‌طور كلي با توجه بـه اينكـه عـدم مديريـت مؤثـر در حسابرسـي مراقبت‌هـاي پرستـاري، منجـر بـه انحـراف از استانداردهـای مراقبتی می‌گردد و نيز با نظـر به اينكه اجراي ارزشيابي مداوم از عملكرد حرفه‌اي پرستاران و كنترل-حسابرسي نحوه ارائه خدمات، بـه عنـوان ابزاري جهـت ارتقـاء سطـح كيفـيت مراقبت‌هاي پرستاري مطرح شده است (10)، لذا به نظر مي‌رسد بكارگيري ابزار كنترل-حسابرسي نحوه ارائه خدمات توسط مديران رده‌هاي مختلف پرستاري، مـي‌تواند از اهميت ويژه‌اي برخوردار باشد. به عنوان پيشنهاد مـي‌توان گفت به منظور دستيابي به استانداردهـاي ساختاري و فرآينـدي در مراقبت‌هاي پرستاري در بخش‌هاي اورژانس لازم اسـت بيشتـرين برنـامه‌ريـزي را در زمينـه مديريت مؤثر در حسابرسي مراقبت‌هاي پرستاري، تأمين نيروي انسانـي مورد نياز با شرح وظايـف مشخـص و شفاف و سپس تجهيزات و امكانات كافي و مناسب معطوف داشت.
منابع:
1. رحيمي ب و ديگران. ارزيابي ساختار فرآيند و عملكرد بخش اورژانس بيمارستان‌هاي آموزشي اروميه و تبريز. خلاصه مقالات دومين كنگره دانشجويان پرستاري و مامايي سراسر كشور، دانشگاه علوم پزشكي مشهد. دي‌ماه 1380، 33.
2. عبديزدان غ . بررسي نظرات پرستاران در مورد عوامل بازدارنده پرسنلي ارائه خدمات در بخش‌هاي اورژانس. خلاصه مقالات سمينار سراسري مديريت خدمات پرستاري و مامايي دانشگاه آزاد اسلامي خوراسگان. خرداد 1375. 18.
3. شركت خانه‌سازي ايران، در ترجمه: طرح و عملكرد بيمارستان. تادويلر (مؤلف). تهران: چاپ ميهن. 1378.
4. نيك‌روان مفرد م. فوريت‌هاي پرستاري: نگرشي بر مراقبت‌هاي پرستاري در بخش اورژانس. تهران: فرهنگي انتشاراتي نوردانش.1380.
5. Swans burg R C, and Swans burg R. L. Management and leadership for nurse manager. McGraw- Hill.2002.
6. اسماعيل‌پور م. بررسي كارآيي بخش‌هاي اورژانس در انجام عمليات احياء قلبي ريوي موفق در بيمارستان‌هاي شرق گيلان. خلاصه مقالات سمينار سراسري كيفيت در خدمات و آموزش پرستاري ومامايي. دانشگاه علوم پزشكي همدان. آذرماه 1379. 15.
7. ناجي ع. بررسي موانع اجرايي استانداردهاي فرآيندي در خدمات پرستاري. خلاصه مقالات سمينار سراسري مديريت خدمات پرستاري ومامايي. دانشگاه آزاد اسلامي خوراسگان. خرداد 1375. 25.
8.. جعفريان ن. بررسي ميزان كاربرد استانداردهاي ساختاري و فرآيندي در تعويض پانسمان در بخش‌هاي جراحي عمومي بيمارستان‌هاي منتخب شهر همدان. خلاصه مقالات سمينار سراسري كيفيت در خدمات و آموزش پرستاري و مامايي. دانشگاه علوم پزشكي همدان. آذرماه 1379. 38 و39.
9. حسيني ح. بررسي مسائل ناشي از عدم وجود استانداردهاي ساختاري و فرآيندي در بخش اورژانس بيمارستان سينا تهران و ارائه استانداردهاي مربوطه. خلاصه مقالات سمينار سراسري مديريت خدمات پرستاري و مامايي. دانشگاه آزاد اسلامي خوراسگان. خرداد 1375. 32.
10. امامزاده قاسمي ح. تأثير اجراي ارزشيابي مداوم از عملكرد پرستاران بركيفيت مراقبت‌هاي پرستاري. خلاصه مقالات سمينار سراسري كيفيت در خدمات و آموزش پرستاري و مامايي. دانشگاه علوم پزشكي همدان. آذرماه 1379. 17.
سیستم فوریت های پزشکی با دارا بودن سهم قريب به 50% نجات جان بيماران اورژانسي نقشي غير قابل انكار را در این رابطه در حرفه هاي پزشكي داراست ولي متاسفانه به علت كم لطفي مسئولين ذيربط هميشه در محروميت قرار دارد.